Id-demokrazija lokali tista’ tħares l-ispazji urbani mħaddra

Għandna ħtieġa ta’ iktar spazji mħaddra fiz-zoni urbani. L-ispazji mħaddra huma ta’ għajnuna biex insaħħu, u fejn meħtieġ nistabilixxu mill-ġdid il-kuntatt tagħna man-natura. Dawn il-kuntatti ħadu daqqa sewwa riżultat tal-iżvilupp eżaġerat ta’ madwarna. Dan kollu hu ħtija ta’ Awtorità tal-Ippjanar li tat prijorità lill-iżvilupp esaġerat a skapitu tal-kwalità tal-ħajja tagħna lkoll.

Il-Kunsilli Lokali għandhom rwol importanti ħalli jassiguraw il-ħarsien tal-ispazji miftuħa mħaddra biex dawn ma jispiċċawx għalf ħalli jissodisfaw l-aptit tal-iżviluppaturi. Il-parti l-kbira tal-Kunsilli Lokali jsemmgħu leħinhom biex jiddefendu lill-lokalità tagħhom. Sfortunatament ma hemm l-ebda garanzija li jistgħu jaslu u dan għax il-gvern lokali hu biss ittollerat mill-gvern ċentrali.

L-aħħar eżempju, dak tal-Kunsill Lokali tal-Gżira, immexxi b’tant għaqal mis-Sindku Conrad Borg-Manché, għandu jkun ta’ twissija għal kulħadd. Fil-battalja legali li l-Kunsill Lokali tal-Gżira fetaħ dwar il-ġnien pubbliku kontra l-Awtorità tal-Artijiet ġie stabilit b’ċertezza li din l-Awtorità naqset milli twettaq żewġ miżuri bażiċi ta’ governanza tajba: naqset milli tkun trasparenti f’ħidmietha u naqset ukoll milli tikkonsulta mal-Kunsill Lokali tal-Gżira. 

Din hi problema li qed titfaċċa ta’ sikwit min-naħa tal-gvern ċentrali u l-agenżiji tiegħu li għandhom ħabta jibqgħu għaddejjin romblu minn fuq il-kunsilli lokali f’Malta u Għawdex. Il-gvern ċentrali għadu mhux komdu li jaġixxi f’kuntest fejn tirrenja s-sussidjarjetà u d-demokrazija lokali u dan minkejja li l-kunsilli lokali ilhom magħna għal kważi tletin sena.

Kemm il-darba jsir xogħol bil-galbu hi politika tajba li ninvestu fl-iżvilupp ta’ spazji miftuħa fiż-żoni urbani u l-madwar, u li dawn inħaddruhom.  Ikun, imma, għaqli jekk l-ewwel u qabel kollox inħarsu l-ispazji mħaddra li diġa għandna fiz-zoni urbani.

Ħarsu lejn il-ġnien pubbliku tal-Gżira u l-ġara tiegħu l-pompa tal-petrol.  Dawk li jfasslu l-politika tal-Awtorità tal-Artijiet u dik ta’ Project Green għandhom jaħsbu ftit dwar x’futur jista’ għandhom il-pompi tal-petrol. L-elettrifikazzjoni tal-karozzi daqt magħna u konsegwenza ta’ hekk ftit ftit tibda tonqos l-utilità tal-pompi tal-petrol, sakemm ma jkollniex bżonnhom iktar.  Hemm imbagħad il-mira tal-istrateġija tal-iżvilupp sostenibbli li l-karozzi fit-toroq jonqsu b’41 fil-mija. Dan kollu għandu jwassal b’mod loġiku għall-konsiderazzjoni li iktar jagħmel sens li tispiċċa l-pompa tal-petrol biex tagħmel il-wisa’ għal ġnien pubbliku ikbar. Dan jagħmel sens ferm iktar milli joqgħodu jnaqqru biċċiet mill-ġnien pubbliku biex ikabbru d-daqs tal-pompa tal-petrol!

Meta jirnexxielna nreġġgħu lura l-impatti tal-iżvilupp, nagħtu spinta tajba biex intejbu l-kwalità tal-ħajja ta’ kulħadd, mhux biss fil-Gżira!  Huwa f’dan il-qasam fejn jista’ jkollna bidla bis-serjetà fil-politika u l-azzjoni relattiva dwar l-ispazji miftuħa u mħaddra fiż-żoni urbani tagħna.  Hu faċli li troxx il-fondi pubbliċi fuq art abbandunata jew art fi stat ta’ telqa: €700 miljun faċli tonfoqhom b’dan il-mod! L-isfida qegħda biex tkun indirizzata l-ħsara li l-iżviluppaturi jikkawżaw fl-infrastruttura urbana li hi tant essenzjali biex nibqgħu f’kuntatt man-natura. Dan il-kuntatt tant essenzjali, jzommna b’saħħitna, anke mentalment, u jgħin sostanzjalment biex titjieb il-kwalità tal-ħajja!

Din hi t-triq realistika l-quddiem. Jeħtieġ li l-prinċipju tas-sussidjarjetà jkun prinċipju bażiku tal-governanza tajba kif ukoll li nassiguraw li jkunu l-Kunsilli Lokali li jmexxu dak kollu meħtieġ għall-iżvilupp u ż-żamma f’kundizzjoni tajba tal-infrastruttura urbana lokali, inkluż l-ispazji miftuħa mħaddra.

Il-Gvern ċentrali, permezz tal-Awtorità tal-Artijiet u Project Green, għandu jservi lid-demokrazija lokali flok ma jkompli jipprova joħnoqha.

Din hi l-lezzjoni li toħroġ mill-ġnien tal-Gżira.

ippubblikat fuq Illum: 7 ta’ Mejju 2023

Spażji miftuħa : 15-il minuta l-bogħod

Li jkollna żieda konsiderevoli ta’ spazji miftuħa, kif ukoll li nassiguraw li dawn l-ispazji miftuħa jkunu aċċessibli għal kulħadd hi politika tajba. Il-fatt li bħalissa għandna nuqqas ta’ spazji miftuħa u aċċessibli huwa riżultat tal-falliment tal-ippjanar tal-użu tal-art kif ipprattikat f’Malta. Sfortunatament dan hu orientat lejn l-ispekulazzjoni flok ma hu ffukat lejn użu aħjar tal-art bħala kontributur għal titjib fil-kwalità tal-ħajja.

Il-Gvern nieda proġett biex jinvesti €700 miljun ħalli jtejjeb l-ispazji miftuħa eżistenti kif ukoll biex joħloq oħrajn inkella biex iħajjar lil min jieħu inizjattivi f’dan is-sens. Ħadd mhu ser joġġezzjona għal proġetta ta’ din ix-xorta sakemm dan ma jkunx skuża li warajha tkun ser tinħeba xi ħaġa oħra li illum mhux dikjarata.

Biex proġett ta’ din ix-xorta jirnexxi jeħtieġ li jkun parti minn viżjoni fit-tul, viżjoni li mhux biss tħares lejn titjib madwarna imma fuq kollox tkun immirata biex in-natura terġa’ tkun integrata mill-ġdid f’ħajjitna u madwarna. Iktar minn investiment finanzjarju neħtieġu bidla fl-attitudni li twassal biex nibdew inqiesu l-ispazji pubbliċi bħala parti essenzjali mill-infrastruttura meħtieġa għal titjib fil-kwalità tal-ħajja tagħna.

Filwaqt li hu oġġettiv tajjeb li noħolqu spazji pubbliċi ġodda, u li ntejbu dawk li għandna, ikun ferm aħjar kieku bħala l-ewwel pass nagħmlu ħilitna biex inħarsu l-ispazji miftuħa li diġa għandna,  nħarsuhom u ma nħalluhomx jinqerdu.  Il-ġonna privati, uħud minnhom kbar, li jiffurmaw parti integrali miż-żoni urbani u mill-qalba tal-irħula tagħna ilhom żmien jinqerdu biex flokhom jinbnew blokki ta’ flattijiet.  Dawn għandhom ikunu minn tal-ewwel  spazji muftuħa li nħarsu jekk verament nemmnu fuq l-importanza tagħhom. Dawn il-ġonna servew bħala l-pulmun tal-komunitajiet lokali tagħna għal ħafna snin. Għalkemm huma propjetà privata dawn taw kontribut kbir għall-ħarsien tal-komunitajiet tagħna. Dan kollu ma jiswiex flus. Jeħtieġ biss ftit konsistenza u rieda tajba.

Imbagħad ikun imiss l-art agrikola li qed tintilef b’rata mgħaġġla. L-art agrikola ukoll hi taħt assedju:  qed tinbela fi kwantitajiet mhux żgħar mill-bini tat-toroq, proġetti ta’ żvilupp inkella minn min irid jirriżervha għalih għad-divertiment għall-BBQ jew picnic fejn jistrieħu ftit il-bogħod minn għajn in-nies.  Dan kollu qed jeqred l-għixien tal-bdiewa u tal-familji tagħhom li għal snin kbar ħadu ħsieb ir-raba’ b’tant dedikazzjoni u ipprovdew l-ikel għall-pajjiż.  Dan ukoll ma jiswiex flus. Jeħtieġ awtoritajiet li jaħdmu sewwa, li m’għandniex!

Ix-xewqa li lkoll għandna għal iktar spazji miftuħa hi rifless tal-ħsieb iberren f’moħħna li nerġgħu nistabilixxu kuntatt sod mal-egħruq tagħna, man-natura. In-natura hi ċentrali f’ħajjitna, u iktar nies, dan qed jirrealizzawħ u japrezzawħ. Dan ifisser li permezz tal-ispazji miftuħa irridu nintroduċu n-natura mill-ġdid fil-lokalitajiet tagħna bis-serjetà, u mhux li jitqegħdu xi erbat iqsari tal-konkos, taparsi sar xi ħaġa! L-ispazji miftuħa huma għan-natura u mhux biex tiżdied id-dominazzjoni tal-konkos fil-forom differenti tiegħu fil-lokalitajiet tagħna! L-anqas m’ghandhom jintużaw għall-parking tal-karozzi!

Ġie emfasizzat li dan il-proġett ta’ investiment fl-ispazji miftuħa għandu l-iskop li jassigura li kull wieħed u waħda minna jkollu aċċess għal spazju pubbliku miftuħ li jkun mhux iktar il-bogħod minn għaxar minuti minn fejn toqgħod. Dan l-oġġettiv jorbot mal-inizjattiva li ttieħdet f’diversi bliet Ewropej imsejħa l-belt ta’ 15-il minuta (15-minute city). Belt ta’ din ix-xorta għandha jkollha dak kollu li teħtieġ, fil-parti l-kbira mhux iktar minn kwarta l-bogħod mid-dar. Għax mhux l-ispazju pubbliku miftuħ biss għandu jkun fil-viċin: imma dak kollu li neħtieġu.

Dan iwassalna biex neżaminaw it-tifsila urbanistika tagħna, meta nirrealizzaw li l-ħwienet iż-żgħar tagħna li servew lill-komunitajiet lokali għal bosta snin, qed jonqsu sewwa. Qed jispiċċaw jinbeżqu mis-suq bħala riżultat tal-bosta supermarkets u stabilimenti kummerċjali kbar li qed jinfetħu.

Din l-idea tal-belt ta’ 15-il minuta (the 15-minute city) bdiet b’inizjattiva ta’ Carlos Moreno, arkitett konsulent tas-sindku ta’ Pariġi imma issa qed tinfirex ma numru ta’ bliet Ewropej. Tfisser tibdil sostanzjali fl-ippjanar għall-użu tal-art biex ikun assigurat li f’kull Belt jew raħal dak li normalment neħtieġu nistgħu nsibuh mhux iktar minn kwarta ‘l bogħodminn fejn noqgħodu.

Carlos Moreno jitkellem dwar il-ħtiġijiet marbuta mal-għixien fi spazju urban imfassla fuq sitt punti essenzjali: żona residenzjali adegwata, xogħol fil-viċin, possibiltà ta’ xiri ta’ oġġetti jew servizzi bla diffikultà, kif ukoll aċċess għall-edukazzjoni, servizz għas-saħħa u esperjenzi kulturali fil-qrib, ilkoll aċċessibli b’mezzi sostenibbli.

Nistgħu neżaminaw u nfasslu l-istil ta’ ħajjitna fl-ibliet u l-irħula tagħna f’dawn il-parametri?

Il-ħwienet żgħar fl-ibliet u l-irħula tagħna jeħtieġu l-għajnuna għax qed jagħtu servizz essenzjali li jagħti l-ħajja lill-komunitajiet tagħna: jagħtu servizz u fl-istess ħin joħolqu x-xogħol fil-lokalità. Meta wieħed jinkoraġixxi l-ħidma tal-ħwienet iż-żgħar fil-ħidma tagħhom ikun qed jagħti kontribut għat-tnaqqis tat-traffiku fil-lokalità f’kull ħin tal-ġurnata għax ikun hemm inqas ħtieġa li wieħed jivvjaġġa. B’hekk jintlaħaq oġgettiv ieħor fil-pjanijiet tal-Gven, jiġifieri t-tnaqqis tal-karozzi mit-toroq tagħna.

L-ippjanar għall-użu tal-art għandu jiffoka fuq in-nies u l-ħtiġijiet tagħhom. Hu biss f’dan il-kuntest li l-iffinanzjar ta’ proġetti ta’ tħaddir fil-komunità jagħmel sens.

ippubblikat fuq Illum: 29 ta’ Jannar 2023

Open spaces and the 15-minute city

Having a substantially increased area of open spaces and ensuring that these spaces are accessible for all is good policy. The fact that currently we lack accessible open spaces is a failure of land use planning as practised in Malta, which is unfortunately speculation oriented instead of being focused on optimisation of land use as a contribution towards an improvement in the quality of life for all.

Government is embarking on a €700 million project in order to enhance existing open spaces as well as to create or to encourage the creation of new ones. No one would object to that provided that it is not an excuse for a different and undeclared objective.

In order for such a project to be successful it must be part of a long-term view of enhancing our surroundings such that we bridge the substantial and ever-widening gap which separates us from nature. However, what is really needed is a change in attitude towards the availability of public space as an essential element in the basic infrastructure required for an enhanced healthy quality of life.

While it is definitely an acceptable objective to create new open spaces, we could do much better if, as an essential first step we strive to retain existent open spaces and save them from destruction. Private gardens, some of them of a substantial size, forming an integral part of our urban areas and village cores have for quite some time been making way for the development of blocks of flats. These should be the first obvious open spaces which we should seek to protect if we are serious about the importance of open spaces. Such gardens have served as the lungs of our local communities for ages. They are in private ownership but they still contribute substantially to the wellbeing of our communities. This does not entail any expense. All it requires is a dose of consistency and plenty of goodwill.

Next on the protection list would be agricultural land which is being lost at an ever-accelerating rate. When agricultural land is not being engulfed by road-building or building development it is being taken up by those who want to transform it into BBQ or picnic land, as their private recreational hideout.  In the process they squeeze out farmers who have tilled the land for ages and contributed continuously to the national food production effort. Even this does not entail any expense. All it requires is properly functioning authorities, which we lack!

The urge for more open spaces is a longing to re-establish contacts with our roots, that is with nature. Nature has a role in every aspect of our life. We can only keep ignoring it at our peril. This would primarily signify that open spaces need to reintroduce nature into our localities and not introduce a number of token planters in concrete pots. Open spaces are about nature and not about the increased domination of our localities by concrete in whatever shape or form! Nor should they be used as parking spaces.

It has been emphasised that the current project of investing in open spaces aims to ensure that each and every one of us will have access to a public open space not more than ten minutes away from where he or she resides. This objective ties in with a current initiative in various European towns of developing a 15-minute city: that is a local community which is almost self-sufficient, all needs, or most of them being available not more than 15 minutes away. It is not just public open spaces which ought to be close by: all our basic needs should be within easy reach.

This would necessitate that we examine closely our urban fabric to realise that the small commercial outlets which have served our local communities for ages are heading towards extinction. They are being squeezed out of the market through the ever-increasing number of supermarkets and large commercial establishments.

The idea of ‘the 15-minute city’ initially put forward by Carlos Moreno, an architect advising the Paris mayor, but adopted by an ever-increasing number of cities entails turning current urban planning on its head to ensure that all our needs are available not more than 15 minutes away.

Carlos Moreno speaks of a social circularity for living in our urban spaces based on six essential functions: to live in good housing, to work close by, to reach supplies and services easily, to access education, healthcare and cultural entitlement locally by low-carbon means.

Can we reassess the nature and quality of our urban lifestyles within these parameters?

Small commercial outlets in our towns and villages require support as they are an essential help to make our communities vibrant: being of service and creating local employment in the process. Encouraging the local commercial outlets also reduces traffic at all times of the day as there will be less need to travel. It would also directly help in achieving that other objective of reducing cars from our roads.

Land use planning is for people. It is about time that this is put into practice. It is only within this context that the funding of community greening projects makes any sense.

published in The Independent on Sunday 29 January 2023

Overdevelopment is eating up open space

The problems being caused by the continuous overdevelopment around us is a direct consequence of the local plans approved in 2006. The rationalisation exercise which was approved practically simultaneously, and as a result of which around two million square metres of ODZ land was given up for development made matters considerably worse .

The latest example is the planning application relative to a stretch of land measuring 1273 square metres in Santa Luċija. This land is, until now, an open space within the locality of Santa Luċija.

The late architect Joseph M.Spiteri, who in the late 1950s designed the locality of Santa Luċija from scratch took great care in planning for the needs of a community when he was preparing giving birth to the Santa Luċija locality. As emphasised by his son Dr Stephen C. Spiteri in the publication entitled Joseph M. Spiteri: A Maltese Architect and his work, when designing Santa Luċija, Joe Spiteri ensured that there was plenty of open space and trees. In his ideas Spiteri was undoubtedly influenced by the then prevalent housing design in the United Kingdom: Spiteri placed great emphasis on pedestrianisation and vehicular segregation together with the availability of plenty of open spaces. Environmentalists are still emphasising these points as an essential prerequisite for sustainable living.

The ideas pioneered by Architect Joseph Spiteri in Santa Luċija as a result of which open space around residential areas was considered as an essential contributor to enhancing the quality of life of all were unfortunately discarded over the years in housing design in the Maltese islands. Instead, we were offered intensive development of land aimed at maximising profits along the whole building development chain. Our quality of life was exchanged with healthy bank accounts.

The creation of an environment conducive to the creation of a sustainable living space has unfortunately been abandoned. The objective to be in harmony with our surroundings was abandoned.

Architect Joe Spiteri and his colleagues at the then Public Works Department invested substantial energies in trying to create from scratch a land use planning system during the mid-1960s. With the assistance of advisors sent by the United Nations a forward-looking town and country planning Act was approved by Parliament in the late 60s only for it to be ignored by those who were entrusted with its implementation.

This is the root cause of the present malaise in local land use planning. All efforts made by dedicated professionals over the years were meticulously undermined.

The current proposed project in Santa Luċija subject to planning application PA5152/22 has to be seen within this context. It gobbles up land which the original design for Santa Luċija had earmarked as open space.  The open space is not wasteland but part of the essential lungs which the local community requires to breathe. Without it the community is deprived of an essential element of its community infrastructure.

The Ministry for the Environment is currently advocating the need for open public spaces. This rhetoric has however not been translated into tangible action as the Planning Authority is still encouraging a free-for-all building spree transforming existing open spaces into euro machines.

One of the major lessons of Covid-19 was the mental health impact on many in our urban areas who were constrained indoors. The lack of adequate public open spaces made matters worse during the Covid months.

Our urban areas have been left to develop on their own for quite too long. As a result, they have been guided by business-friendly or market-friendly authorities, producing the mess of an urban jungle we have to face every day. This is a mess resulting from political decisions which have ensured that profits repeatedly have a priority over people and their quality of life.

The Santa Luċija planning application PA5152/22 is the latest example of all this. The creation of a sustainable living space has once more been sacrificed on the altar dedicated to the euro-machine!

published on The Malta Independent on Sunday: 25 September 2022

L-ekoterapja: in-natura tista’ tfejjaq

Il-bniedem hu parti integrali mill-eko-sistema. Li jkun f’kuntatt dirett mad-dinja naturali hi parti intrinsika mill-imġieba normali tiegħu. Hu għaldaqstant meħtieġ li nagħtu iktar attenzjoni lil kuntatti tagħna man-natura u dan, fost affarijiet oħra, biex nieħdu ħsieb saħħitna stess.

In-natura hi bosta drabi nieqsa minn ħajjitna. Richard Louv, awtur u ġurnalista Amerikan, fil-ktieb tiegħu The Last Child in the Woods jitkellem dwar diżordni kkawżat min-nuqqas ta’ kuntatt man-natura (Nature-Deficit Disorder) li fil-fehma tiegħu iwassal għal problema fl-imġieba ta’ tfal li tilfu jew qatt ma żviluppaw il-kuntatt tagħhom man-natura. Sfortunatament, mhux biss it-tfal qegħdin f’din is-sitwazzjoni. Hemm riskju kbir li aħna lkoll xi ftit jew wisq inkunu effettwati.

Riċentement bosta qed jitkellmu dwar l-importanza li niżviluppaw ġonna fuq il-bjut tagħna b’mod li noħolqu spazji żgħar naturali fiż-żoni urbani. Din hi idea tajba u tagħmel il-ġid, imma għandu jkun ċar li mhiex sostitut għal kuntatt dirett u reali man-natura.

Xi kultant din il-ħeġġa għal ġonna fuq il-bjut hi mod kif uħud jaħsbu li jistgħu jissodisfaw it-tniggiż tal-kuxjenza li żviluppat fil-konfront tal-ħerba fl-ambjent naturali u li qed tkompli tiżviluppa madwarna ħtija ta’ l-hekk imsejjaħ żvilupp bla rażan. Hi ukoll reazzjoni ta’ dawk li qed iħossu l-effett ta’ nuqqas ta’ kuntatt dirett mad-dinja naturali fuq tul ta’ żmien.

Il-kuntatt kontinwu tagħna man-natura hi ta’ għajnuna kbira biex inħarsu saħħitna. Dan ifisser ukoll li min hu marid, b’mod partikolari jekk soġġett għal mard mentali, jista’ jkun mgħejjun jikseb saħħtu lura permezz ta’ kuntatt dirett man-natura: f’numru ta’ każi jista’ jikseb fejqan b’mod naturali. Din hi l-ekoterapija.

Birdlife Malta u l-Fondazzjoni Richmond, flimkien, daħlu f’dan il-qasam madwar sentejn ilu. B’għotja ta’ €17,000 mingħand il-Malta Social Impact Awards fasslu programm ta’ ekoterapija li sejħulu Blooming Minds, intenzjonat biex itejjeb il-kwalità tal-ħajja ta’ persuni bi problema ta’ saħħa mentali. Żviluppaw programm impenjattiv li kien imsejjes fuq taħriġ fl-apert b’mod li jkun hemm użu tan-natura bħala għodda terrapewtika, kif ukoll bl-apprezzament tal-istess natura u tal-ġonna. Il-professjonisti inkarigati mill-programm identifikaw li dan wassal biex assista lil dawk li ipparteċipaw fi żvilupp ta’ fiduċja ikbar fihom infushom kif ukoll sensazzjoni ta’ kalma meta jkunu fil-kumpanija ta’ natura li ssaħħrek.

Waħda mill-professjonisti nkarigati mill-programm ikkummentat li dawk li ipparteċipaw fis-sessjonijiet ta’ ekoterapija ħadu pjaċir bil-parteċipazzjoni tagħhom. Irrilassaw permezz ta’ dan il-kuntatt tagħhom man-natura. L-ambjent naturali irnexxielu jħalli impatt pożittiv fuqhom.

Imma l-fondi spiċċaw u dan il-programm ta’ ekoterapija waqaf, għalissa.

Qabel din l-inizjattiva ta’ Birdlife u l-Fondazzjoni Richmond kien hemm inizjattivi simili kemm mill-għaqda ambjentali Friends of the Earth Malta f’Villa Chelsea kif ukoll minn oħrajn.

L-ekoterapija hi ta’ benefiċċju għal kulħadd imma l-iktar għal dawk bi problema ta’ mard mentali inkella li qegħdin f’riskju ta’ dan il-mard. L-ekoterapija toffri attenzjoni personalizzata, m’għandhiex impatti negattivi u tgħin lil dawk li jirċievuha jrabbu iktar fiduċja fihom infushom.

Mhux biss it-tfal jeħtieġu li jkunu mħarsa milli jiżviluppaw sintomi kkawżati min-nuqqas ta’ kuntatt man-natura. Ilkoll kemm aħna qed inqattgħu iktar ħin ġewwa! Għandna l-ħtieġa li nistabilixxu mill-ġdid il-kuntatti tagħna mal-egħruq tagħna: egħruq tagħna fin-natura, u mhux fuq il-bejt.

L-ekoterapija hi għodda li tagħtina n-natura biex nieħdu ħsieb is-saħħa mentali tagħna. In-natura tagħtina s-soluzzjonijiet għall-benefiċċju tagħna.

Il-Birdlife u l-Fondazzjoni Richmond ħadu inizjattiva tajba u li tagħmel il-ġid. Imma sfortunatament din l-inizjattiva waqfgħet għax spiċċaw il-fondi. Hu fl-interess ta’ kulħadd li nassiguraw li din l-inizjattiva terġa’ tibda mill-ġdid malajr kemm jista’ jkun u li din ma tibqax temporanja iżda issir inizjattiva permanenti. Dan ikun għall-benefiċċju ta’ kulħadd.

ippubblikat fuq Illum: il-Ħadd 17 ta’ Mejju 2020

Ecotherapy: nature can cure

Human beings are part of the eco-system. Being in direct contact with the natural world is an integral part of our normal basic behaviour. We need to pay more attention to our natural ties in order to maintain and reinvigorate our health.

Nature is many times absent in our daily lives. Richard Louv, an American journalist and author, in his publication The Last Child in the Woods coined the term Nature-Deficit Disorder through which he points at the consequences of alienating children from the natural world causing a wide range of behavioural problems. Unfortunately, it is not only children that are developing a Nature-Deficit Disorder. There is a serious risk that this can, and most probably is, infecting most of us.

Recently there is much talk going on relative to the importance of roof gardens, transforming our roofs into small gardens as a result creating small natural spots within our urban areas. This is an idea worth pursuing, but it is no substitute for the real thing: an interaction with an unspoilt countryside.

At times the clamouring for roof gardens is more the result of pangs of conscience seeking to somehow make good for the large-scale havoc on the natural environment resulting from unbridled development. It is also a call of those who feel the impact of being deprived of contacts with nature over a long time.

Our continuous contact with nature in its authentic unspoilt form helps us stay healthy. Conversely nature can help those of us who are sick, in particular the mentally sick, to regain their health, in a natural way. This is ecotherapy, a developing area of practice and study.

Birdlife Malta and the Richmond Foundation have together ventured into this area some two years ago. With a grant of €17,000 from the Malta Social Impact Awards they designed an ecotherapy programme called Blooming Minds aimed at improving the lives of persons with mental health problems. They developed an engaging and inclusive programme of outdoor sessions making use of nature as a therapeutic tool through nature art, gardening and a general appreciation of nature. This, as evidenced by the professionals guiding the programme, assisted confidence building, and the enjoyment of the calming effect of being in green spaces in the exclusive company of nature.

One of the programme managers commented thus: “Our clients have thoroughly enjoyed the ecotherapy sessions they have attended so far. They were relaxing and a really efficient way for them to get in touch with nature and wind down at the same time. It is clear that they were impacted by the environment in a positive way.”

The funds dried up and this particular ecotherapy programme was discontinued, for the time being.

Prior to this initiative by Birdlife and Richmond Foundation similar initiatives were taken by Friends of the Earth Malta at Villa Chelsea as well as by other environmental NGOs.

Ecotherapy is beneficial for everyone – but especially for those with a mental health problem or those at risk of developing one, offering focus and care that is person-centred, non-intrusive and empowering.

It is not only children that need to be saved from a nature-deficit disorder. All of us are spending less time outdoors. We need to re-establish contact with our roots, in the countryside not on our roofs!

Ecotherapy is a green tool to improve mental health. Nature offers solutions which we should tap and use for our benefit.

NGOs Birdlife and Richmond Foundation have taken a worthwhile initiative and have shown us the way forward. Due to a lack of funds this initiative is unfortunately not active anymore. It is in everyone’s interest to ensure that this initiative is reactivated the soonest and to lay the foundations to transform it into a permanent activity. Everyone stands to gain.

published in the Malta Independent on Sunday : 17 May 2020

L-iżbilanċ ambjentali

L-iżbilanċ ambjentali qiegħed dejjem jiżdied. Fid-diskors twil iżżejjed tiegħu meta ħabbar il-Baġit, il-Ministru tal-Finanzi Edward Scicluna dan il-fatt ma jagħtix kas tiegħu.

L-iżviluppaturi tal-propjetà, permezz tal-assoċjazzjoni tagħhom l-MDA esprimaw is-sodisfazzjon tagħhom dwar Baġit li għal darba oħra aċċetta l-proposti tagħhom biex l-iskemi ta’ inċentivi dwar tnaqqis ta’ taxxi marbuta max-xiri tal-propjetà jkunu estiżi. Il-Baġit jippreżenta dawn il-proposti b’libsa ta’ proposti soċjali. Fir-realtà huma miżuri kontra l-ambjent għax għandhom impatt dirett fuq iktar żvilupp ta’ art kif ukoll fuq l-intensifikazzjoni tal-iżvilupp fiż-żoni urbani tagħna.

It-turiżmu tal-Cruise liners huwa mfaħħar fid-diskors tal-Baġit. Il-Ministru Scicluna jentużjażma ruħu ftit iżżejjed meta jħabbar fid-diskors tiegħu li l-industrija tal-cruise liners f’Malta kibret b’75% tul dawn l-aħħar sitt snin. Il-Ministru Scicluna, probabbilment mhux konxju biżżejjed li l-industrija tal-cruise liners hi kontributur mhux żgħir fil-kontaminazzjoni tal-kwalità tal-arja.

Jeżistu diversi studji dwar l-impatti ambjentali tal-cruise liners fl-ibħra internazzjonali. Il-materja kienet mistħarrġa ukoll minn għaqda ambjentali lokali bl-għajnuna ta’ għaqda ambjentali Ġermaniża. Il-kampjuni tal-arja li ħadu mill-inħawi tal-Port il-Kbir jindikaw preżenza mhux żgħira ta’ partikoli mikroskopiċi fl-arja li qed jispiċċaw fil-pulmun ta’ dawk li jgħixu, jaħdmu inkella sempliċiment jgħaddu mil-lokalitajiet madwar il-Port il-Kbir. Bla dubju l-istess ħaġa insibuha f’Birżebbuġa bħala riżultat tal-operazzjonijiet tal-Port Ħieles.

Biex dan ikun indirizzat, soluzzjoni possibli tkun l-introduzzjoni ta’ obbligu li l-vapuri jagħmlu użu minn elettriku ġġenerat fuq l-art meta dawn ikunu mal-moll. Dwar dan diġa saru studji preliminari. L-istudji, iżda, mhumiex biżżejjed. Jirrikjedu ukoll id-disponibilità għall-azzjoni – disponibilità li presentement ma teżistix. L-istudju dwar il-Port il-Kbir sar fl-2014 filwaqt li dak dwar Birżebbuġa sar fl-2018. Dwar dan kollu d-diskors tal-Baġit hu sieket.

Il-Gvern għadu ma ħabbarx id-data li minnha ‘l-quddiem mhux ser ikun possibli li jkunu impurtati f’Malta karozzi li jaħdmu bil-petrol jew bid-diżil. Ġejna nfurmati li din id-data tista’ titħabbar fl-2020. It-tfassil tal-istrateġija tal-Gvern f’dan il-qasam qed tieħu fit-tul biex tieħu sura meta kien il-Prim Ministru nnifsu li ħabbarha iktar minn sentejn ilu. Ma hemm l-ebda serjetà fil-mod kif din l-istrateġija qed tkun imfassla. Il-materja mhix biss dwar li ma nimpurtawx iktar karozzi li jaħdmu bil-petrol jew bid-diżil.

Tinvolvi ukoll l-interess esaġerat kurrenti fl-iżvilupp ta’ pompi tal-petrol ġodda f’diversi inħawi ta’ Malta. Għax xi ħtieġa hemm għal iktar pompi tal-petrol meta d-deċiżjoni dwar l-elettrifikazzjoni tat-trasport privat qiegħed wara l-bieb? Moratorju immedjat dwar l-iżvilupp ta’ pompi tal-petrol ġodda kienet tkun deċiżjoni tajba u f’waqtha, meta hu aċċettat minn kulħadd li ma hemmx użu għalihom!

Il-Baġit, ifaħħar u jiftaħar bl-investiment massiċċ fl-infrastruttura tat-toroq. B’mod partikolari dwar mini jew fly-overs li x-xogħol dwarhom għaddej inkella qiegħed fi stadju avvanzat ta’ ippjanar.

Il-ġustifikazzjoni għal dan, minn dikjarazzjonijiet diversi li saru matul ix-xhur li għaddew, hi, biex tkun indirizzata l-konġestjoni tat-traffiku. Studji li saru madwar id-dinja kollha repetutament żvelaw li dawn it-tipi ta’ żviluppi fl-infrastruttura tat-toroq inevitabilment twassal għal-iktar traffiku.

Il-Minstru dan kollu jinjorah u jibqa’ jinsisti li jarmi daqstant miljuni ta’ ewro. Apparti li jgħarbel ftit l-esperjenza f’pajjiżi oħra, l-Onor. Ministru għandu jikkonsulta ruħu wkoll mal-Master-Plan għat-Trasport li tfassal taħt id-direzzjoni tal-Gvern li minnu jifforma parti u li b’mod mill-iktar ċar ifisser kif it-tnaqqis tal-karozzi privati mit-toroq tagħna hu għan essenzjali. Il-Ministru għall-Finanzi għandu jfittex li jkun jaf l-għaliex il-Gvern jitlob il-pariri u mbagħad dawn ikunu injorati.

Fl-aħħar il-Gvern irrealizza li hemm ħtieġa ta’ strateġija għal Green New Deal. Din hija strateġija li tindirizza l-impatti tat-tibdil fil-klima b’mod sostenibbli: ekonomikament, ekologikament u soċjalment. Imma biex strateġija ta’ dan ix-xorta tkun tagħmel sens, il-Gvern għandu, l-ewwel u qabel kollox iżarma l-istrateġiji li diġa għandu u li huma dijametrikament opposti għall-Green New Deal.

Ma jagħmilx sens, per eżempju, li filwaqt li l-Gvern repetutament jiddikjara ruħu favur il-ħtieġa tal-ħarsien ambjentali, imma mbagħad kontinwament joħroġ inċentivi biex jinkoraġixxi is-suq tal-propjetà. Lanqas ma jagħmel sens li jibqa’ għaddej bil-programm intensiv tal-iżvilupp tal-infrastruttura tat-toroq jew li jibqa’ għaddej bil-pjani dwar l-iżvilupp tal-mina bejn Malta u Għawdex li inevitabilment ser isservi biex iktar karozzi jaqsmu bejn il-gżejjer b’faċilità.

Flok l-għotjiet għax-xiri tal-batteriji għall-ħażna tal-elettriku ġġenerat mill-pannelli fotovoltajiċi kien ikun ferm aħjar kieku l-Gvern jagħti bidu għal investiment massiv biex ikun assigurat li s-sistema tad-distribuzzjoni tal-elettriku titjib għax hu b’dan li jista’ jkun aċċertat illi fid-djar tagħna jkun possibli li niġġeneraw iktar elettriku mix-xemx. In-nuqqas ta’ miżuri effettivi biex tkun iġġenerata iktar enerġija minn sorsi rinovabbli juru kemm mhu veru xejn li l-Gvern hu kommess favur t-tfassil u l-implimentazzjoni ta’ strateġija dwar il-Green New Deal.

Il-Ministru tal-Finanzi qed jgħaddina biż-żmien meta f’nifs wieħed jinsisti jitkellem dwar Għawdex bħala gżira ekoloġika filwaqt li jibqa’ jinsisti fuq “ħtieġa” għall-mina bejn il-gżejjer. Mina li ser taċċellera l-ħsara ambjentali fil-gżira Għawdxija.

L-iżbilanċ ambjentali qed jikber kontinwament, bla ebda kontroll ta’ xejn.

Ippubblikat fuq Illum: Il-Ħadd 20 ta’ Ottubru 2019

 

The environmental deficit

The environmental deficit is still rising and  the long-winded Budget speech by Finance Minister Edward Scicluna last Monday did not address it.

Through the MDA, their association, property developers have expressed satisfaction at the Budget as, once more, it has taken up their proposals intended to further extend tax incentive schemes linked to the purchase of property. The budget presents these measures as being of a social nature when, in fact, that are anti-environmental measures because their direct impact is the take-up of more land as well as additional pressure on the intensification of the development of our urban areas.

Cruise liner tourism comes in for substantial praise in the Budget speech. Minister Scicluna was over-enthusiastic in announcing that there has been a 75 per cent  increase in the cruise liner industry in Malta over the last six years. He may not be sufficiently aware that the cruise liner industry is a substantial contributor to the degradation of air quality. Various studies have been carried out on the environmental impacts of cruise liners on the high seas and the subject has also been studied by a local environmental NGO with the support of their German counterparts.

Their studies revealed that air samples taken from the Grand Harbour area indicte the presence of a high level of microscopic particulate matter, which is ending in the respiratory systems of those living, working or passing through this area. Similar issues undoubtedly exist in Birżebbuġa as a result of the operations of the Freeport.

A possible solution to address this problem  is the introduction of a compulsory shore-to-ship electricity supply – in respect of which preliminary studies have already been carried out. The studies, however, are not enough. They require a commitment to act – a commitment is currently non-existent. The studies date back to 2014 in respect of the Grand Harbour and to 2018 in respect of Birżebbuġa.

The government has not yet announced the cut-off date for the importation of cars running on petrol and diesel. We were informed that it may be announced some time in 2020. The government strategy in this respect is taking too long too formulate – given that it was announced by the Prime Minister over two years ago.

There is alack of seriousness about the manner in which this issue is being addressed. It  does not just involve determining when no more vehicles running on petrol or diesel will be imported; it also involves the current acute interest in the development of new fuel service stations in various parts of the island. Why do we need such fuel service stations if electrification of private transport is around the corner? An immediate moratorium on the development of new fuel service stations would have been quite appropriate, given that it is accepted by one and all that there will be no use for them!

In addition, the budget praises the heavy investment in road infrastructure, in particular the construction fly-overs and tunnels, the construction of which are either already in hand or else at an advanced state of planning. The justification for this, as has been made through various statements over the months, is to address the ever-increasing traffic congestion.

Studies carried out all over the world have repeatedly revealed that such developments in the road infrastructure inevitably leads to more traffic. Minster Scicluna ignores this experience from other countries and keeps insisting in channelling millions of euros down the drain. He should consult the Transport Master-Plan, drawn up under the direction of his own government, which clearly lists the reduction of the number of vehicles on our roads as an essential objective. The Finance Minister should query why his government commissions experts for their advice which it then ignores.

The Government has, at last realised that it needs a ‘Green New Deal’ strategy – a strategy which addresses the impacts of climate change sustainably, economically, ecologically and socially. But for such a strategy to make sense, it should first dismantle its existing strategies which are in direct opposition to a ‘Green New Deal’.

It does not make sense, for example, for the Government to declare the need to protect the environment and then hands out all sorts of incentives to encourage the property market. Nor does it make sense to keep to its programme of intensive development of the road infrastructure, or to keep pushing for the development of a tunnel between Malta and Gozo, which will only serve the free movement of more cars between the islands.

Instead of grants for batteries to store electricity generated through solar panels, it would have been much better had the Government embarked on a massive investment to ensure a better distribution network of electricity, as this would – of itself – increase the potential for the generation of more renewable energy by households. The lack of effective measures to generate more energy from renewable sources clearly shows that Government is not really committed to drafting and implementing a real ‘Green New Deal’ strategy.

The Minister of Finance is taking everybody for a ride when, on the one hand he speaks of Gozo as an ecological island and then, on the other, keeps insisting on the ‘need’ for a tunnel between the islands, – which will only serve to accelerate the environmental degradation of Gozo.

The environmental deficit is clearly out of control.

 

published on The Malta Independent on Sunday 20 October 2019

L-aħdar: sens komun ambjentali

Iktar minn sentejn ilu, nhar l-20 ta’ Marzu 2017, il-Kunsill Eżekuttiv tal-Awtorità tal-Ippjanar irrifjuta applikazzjoni għal kontroll tal-iżvilupp intenzjonata biex tistabilixxi x’jista’ jinbena fuq art f’ Ta’ Durumblat il-Mosta, b’kejl ta’ 38,600 metru kwadru.

Ma kienitx sorpriża meta iktar kmieni din il-ġimgħa din l-applikazzjoni reġgħet tfaċċat fil-forma ta’ applikazzjoni ġdida fuq art ftit ikbar fid-daqs, din id-darba 40,500 metru kwadru. Il-proposta hi biex iż-żona kollha tkun żviluppata f’waħda residenzjali b’binjiet ta’ erba’ sulari, b’waħda minnhom parzjalment taħt il-livell tat-triq.

Il-ġlieda biex inħarsu l-ambjent jeħtieġ li nġedduha kuljum billi l-forzi tar-rebgħa qegħdin f’posizzjoni b’saħħitha li jibqgħu jippruvaw sakemm iġibuha żewġ.

Għadna taħt l-effett tal-eżerċizzju ta’ razzjonalizzazzjioni li kien implimentat taħt id-direzzjoni tal-ex Ministru tal-Ambjent tal-PN George Pullicino bir-riżultat li madwar żewġ miljun metru kwadru ta’ art barra miz-zona tal-iżvilupp (ODZ) ingħataw għall-iżvilupp. Dakinnhar, fl-2006, l-Opposizzjoni Laburista kienet ivvutat kontra din l-inizjattiva, imma hekk kif ħadet is-setgħa, konvenjentement insiet kollox. Huwa biss issa li bosta qed jirrealizzaw kemm hi kbira l-ħsara ambjentali li ser tkun ikkawżata minn dan l-eżerċizzju ta’ razzjonalizzazzjoni. Sfortunatament, ir-rimedji possibli għal din il-ħsara huma limitati. Is-sitwazzjoni hi agħar minħabba li l-Gvern, bi strateġija ċara ma jaġixxix. Għax hu konvenjenti li jistax jwaħħal fil-Gvern ta’ qablu għal din il-mandra.

Il-punt hu li ma għandna l-ebda ħtieġa ta’żvilupp massiċċ fuq art verġni, bil-konsegwenza li tisparixxi iktar art agrikola fil-periferija taż-żoni urbani tagħna, bil-possibiltà li jingħaqdu fiżikament il-lokalitajiet. Il-mistoqsijiet li qamu sentejn ilu meta konna ffaċċjati bl-applikazzjoni oriġinali għadhom hemm, mhux imwieġba. Dawn ġew injorati mill-iżviluppaturi u dan minħabba li l-applikazzjoni l-ġdida hi identika għal dik oriġinali.

Għalfejn iridu żvilupp daqshekk intensiv? Xi studji hemm li jkejlu l-impatt tal-proposti ta’ żvilupp fuq l-infrastruttura tal-inħawi? Iż-żona li hu propost li tkun żviluppata hi sostanzjali. Zona li kien jagħmel sens li tkun pulmun aħdar għall-Mosta ser tispiċċa mibnija b’mijiet ta’ residenzi u garaxxijiet.

Meta għandna Gvern li mhux kapaċi jieħu posizzjoni ċara kontra żvilupp esaġerat, l-Awtorità tal-Ippjanar ma tantx għandha fejn tiċċaqlaq u dan billi d-deċiżjoni bażika favur l-iżvilupp esaġerat ilha li ttieħdet mill-Parlament sa mill-2006. Li baqa’ li jkun deċiż huwa n-natura tal-iżvilupp permissibli, inkluż jekk ikunx permess bini intensiv inkella bini baxx b’ħafna spazji miftuħin madwaru.

L-iżvilupp propost fil-Mosta m’huwiex sostenibbli għax ma nistgħux nibqgħu nitilfu iktar raba’ bla bżonn.

Alternattiva Demokratika hi l-uniku partit politiku li konsistentment oppona l-pjan ta’ razzjonalizzazzjoni u emfasizza l-ħsara ambjentali li dan kien ser jikkawża fil-lokalitajiet tagħna. Dawk li jridu jħaxxnu bwiethom, ovvjament jaħsbuha mod ieħor. Dawk li jiddeċiedu, min-naħa l-oħra, b’mod konsistenti injoraw l-impatti ambjentali.
Din il-problema mhix waħda limitata għall-Mosta, imma hi mifruxa ma’ Malta u Għawdex. Kelli l-opportunità li niġbed l-attenzjoni għal diversi eżempji f’lokalitajiet oħra bħall-Marsaxlokk, il-Mellieħa, Ħ’Attard, Pembroke, San Ġiljan, tas-Sliema u diversi lokalitajiet oħra, fejn ir-rgħiba tħalliet issaltan.

Din hi kampanja favur is-sens komun, għax is-sens komun ambjentali hu aħdar. Huwa d-difiża tal-ġid komuni. Il-ħarsien tar-raba’ minn żvilupp mhux neċessarju hu essenzjali għax ma nistgħux nibqgħu nitilfu iktar art fi ġlieda mar-rgħiba. Hu mod kif inqegħdu fil-prattika dak li nipprietkaw dwar l-iżvilupp sostenibbli.

Meta jkollok daqshekk politiċi jipprietkaw kemm jemmnu fil-prinċipji tal-iżvilupp sostenibbli diffiċli li wieħed jifhem kif Alternattiva Demokratika hi prattikament waħedha fuq il-front politiku li jopponi l-iżvilupp esaġerat.

Il-ħarsien tal-ambjent hu ferm iktar minn eserċizzju ta’ tindif. Huwa dejjem tajjeb li jinġabar l-iskart mormi mal-kosta jew fil-kampanja. Li topponi l-iżvilupp esaġerat huwa tindif preventiv tal-periferiji urbani tagħna. Ir-residenti jeħtieġu l-appoġġ. Imma anke huma jeħtieġ li jifhmu li jekk ser jivvutaw bħas-soltu l-affarijiet mhux ser jinbidlu.

 

Ippubblikat fuq Ilum: Il-Ħadd 28 t’April 2019

Environmental common sense is green in colour

Over two years ago, on 20 March 2017, the Planning Authority’s Executive Council threw out a Planning Control application intended to determine the nature of permissible development in a stretch of land at Ta’ Durumblat Mosta having an area of 38,600 square metres.

It was no surprise that, earlier this week, the application was resubmitted to the Planning Authority in respect of a slightly larger area in the region of approximately 40,500 square metres. The proposal is to develop the whole site into a residential area subject to a proposed height limitation of three floors and a semi-basement.

The battle to defend our environment needs to be renewed every day, as the forces of greed are well placed to continue with their endeavours, until they succeed in gaining acceptance of their proposals.

The rationalisation exercise was carried out under the direction of former PN Environment Minister George Pullicino. It has resulted in around two million square metres of land outside the development zone (OZD) being given up for development – and the full impact is yet to be felt.

In 2006, the then Labour Opposition voted against this initiative, yet it conveniently forgot all about its stand when it was elected into office and it is only now that many are starting to realise the significant environmental impact of the rationalisation exercise. Unfortunately, the possibilities to remedy the damage in store are very limited and this limitation to act is further compounded by a government which (strategically) fails to act, as it is most convenient to be able to point fingers at your PN predecessors in government.

The point at issue is whether we need further large-scale development on virgin land, with the result of gobbling up more agricultural land on the periphery of our urban areas which will potentially merging neighbouring localities.

The queries raised two years ago – when the original application was submitted – are still unanswered. These queries have been ignored by the developers as the application that has been resubmitted is practically identical to the original one.

Why are the developers proposing so intensive a development? Do studies exist to assess the impacts which this proposal will have on the infrastructure of the area – which is substantial? Hundreds of residential units and garages will be constructed in an area when it would make more sense for it to remain as a green belt around Mosta.

Faced with a government which is reluctant to act against over-development, the Planning Authority does not have much elbow room for manoeuvre because, for all intents and purposes, the basic decision in favour of over-development has already been taken by Parliament – way back in 2006. What’s left to be decided is the nature and extent of the development. Whether, for example, the development would be intensive as proposed in the application or else low-density, such as limited to bungalows with a 25 per cent site coverage

The proposed development in Mosta is certainly not sustainable, as we cannot afford to lose more land to the current development spree.

Alternattiva Demokratika has been the only political party to continuously and consistently point out that the implementation of the rationalisation exercise will cause environmental havoc in our local communities. Those seeking to line their pockets obviously think otherwise. The decision-makers have also been consistent in ignoring environmental impacts.

This problem is not limited to Mosta but is spread all over the islands. I have had the opportunity to point out various other instances in Marsaxlokk, Mellieħa, Attard, Pembroke, St Julians, Sliema and various other areas where, once again, greed has won the day.

This is a campaign for commonsense to prevail, as environmental common sense is inevitably green in colour, in defence of the ecology and the common good. Protecting agricultural land from unnecessary development is essential as we cannot keep losing more land to greed. It is also the only practical way to implement sustainable development.

With so many political personalities proclaiming their adherence to basic principles of sustainable development, I fail to understand how Alternattiva Demokratika is practically on its own on the political front in consistently opposing over-development.

Protecting the environment entails much more than clean-ups. It is laudable to clean up the mess of rubbish accumulated along the coast or in the countryside but at this point in time campaigning against over-development is an exercise in preventively cleaning up the periphery of our urban areas. Residents need our support but they must, however, also note that if they vote as usual, they will be condemning themselves to more of the same.

 

published in The Malta Independent on Sunday : 28 April 2019