It-turiżmu u l-bidla fil-klima

In-natura ma tinvolvix ruħha f’negozjati dwar l-impatti tagħha. Fil-mument addattat tisplodi, bla ma tiddiskrimina: fejn laqat laqat. Dan jidher ċar b’mod regolari ma’ kull maltempata qalila jew kalamità naturali f’kull parti tad-dinja.

It-tibdil fil-klima hu bħall-bomba tal-ħin li tista’ tieħu minn minuta għall-oħra.  Qagħda li qed teħżien ma’ kull rapport xjentifiku li jkun ippubbblikat. F’Marzu ħareġ rapport ieħor tal-IPCC li għal darb’oħra wissa li ma baqax wisq ħin biex nieħdu passi. Is-sinjali huma ċari, għal min irid jarahom. Fil-prattika, iżda, dawn huma injorati, forsi sakemm joħroġ rapport ieħor inkella sakemm issir xi laqgħa oħra internazzjonali. Isiru ħafna wegħdiet li l-affarijiet ser jinbidlu, li l-imġieba ser taqleb għall-aħjar: imma wara ftit kważi kulħadd jinsihom. Dan hu ċiklu li jirrepeti ruħu kull tant żmien.

Ma hemmx għalfejn immorru lura ħafna fiż-żmien. Ħarsu biss lejn it-temp lokali tul ix-xahar ta’ Frar 2023. Il-maltempata Helios laqtet il-gżejjer Maltin nhar id-9 ta’ Frar 2023: tul 24 siegħa x-xita li niżlet qabżet id-doppju tal-medja għax-xahar ta’ Frar. Il-ħsara li saret ma kienitx żgħira.

Minkejja dan, f’Malta għad hawn min joħlom li aħna, għandna nkunu eżentati mill-azzjoni radikali meħtieġa biex tkun indirizzata l-bidla fil-klima. Il-Membru Parlamentari Ewropew Laburista Cyrus Engerer, per eżempju, il-ġimgħa l-oħra ġie rappurtat li kien irrabjat għall-Kummissjoni Ewropeja għax il-proposti tagħha dwar il-bidla fil-klima huma l-istess għal kulħadd (one size fits all). Qal li l-istati gżejjer għandhom ikunu eżentati mill-liġijiet dwar il-bidla fil-klima. Dak li qal Engerer kien b’referenza għad-Direttiva dwar it-Tassazzjoni fuq l-Enerġija li hi immirata biex jonqsu l-emmissjonijiet tal-karbonju partikolarment billi jkunu ndirizzati l-impatti ambjentali tal-industrija tal-avjazzjoni.

Ilkoll nafu li t-turiżmu minn u lejn Malta hu dipendenti fuq l-industrija tal-avjazzjoni. Imma flok ma fittixna, tul is-snin,  li nżommu lit-turiżmu taħt kontroll b’politika li tagħti kaz l-impatti tal-industrija fuq il-klima, il-boloh li qed imexxu l-Awtorità Maltija tat-Turiżmu qed jimmiraw li jilħqu l-mira ta’ 3 miljun turist fis-sena.

Hemm ukoll studju ikkummissjonata mill-Assoċjazzjoni Maltija tal-Lukandi (MHRA) liema studju jikkwantifika kemm hawn sodod għat-turisti, mhux biss dawk li jeżistu, imma ukoll dawk approvati mill-permessi li diġà ħargu. Dan ir-rapport (tourism carrying capacity report) jgħid li hawn biżżejjed sodod li biex nużawhom neħtieġu li jkollna viċin il-5 miljun turist fis-sena.

Il-politika Maltija tat-turiżmu tfasslet qiesu għada ma hu ser jasal qatt. Riżultat ta’ hekk impatti ambjentali negattivi jibqgħu jinġemgħu minn proġetti massiċċi diġa mfassla, bħal dak ta’ Villa Rosa, mifrux fuq madwar 48,000 metru kwadru tul il-kosta tal-Bajja ta’ San Ġorg.

Biex tkompli tgħaxxaqha l-istudju tal-impatti ambjentali għall-proġett ta’ Villa Rosa hu mibni madwar analiżi ekonomika li tikkonkludi li l-proġett hu wieħed ekonomikament vijabbli.

L-industrija tal-avjazzjoni ilha żmien mhux ħażin teħlisha u tevita li ġġorr il-konsegwenzi tal-impatti tagħha: ilha eżentata milli terfa’ l-piż tal-emissjonijiet tal-karbonju li tiġġenera.  Dan kollu, iżda, jidher li qed joqrob lejn it-tmiem għax anke l-industrija tal-avjazzjoni ser ikollha iddur dawra sewwa madwarha u tibda hi ukoll terfa’ r-responsabbiltà għall-impatti tagħha. Il-prinċipju li min iħammeġ irid iħallas għandu japplika għall-industrija tal-avjazzjoni u bħala konsegwenza għat-turiżmu ukoll.  Bħal kull settur ekonomiku, dan is-settur irid jagħti kaz u jibda jerfa’ l-piz tal-impatti ambjentali tiegħu stess.

Bla dubju mhux ser tkun faċli. Dan hu inevitabbli, anke minħabba li għal żmien twil ftit li xejn tajna kaz, anzi evitajna kemm stajna din ir-realtà.

Xi snin ilu, f’Ottubru 2019, il-Parlament Malti approva mozzjoni dwar l-emerġenza klimatika. Imma sfortunatament, minkejja li din il-mozzjoni kienet approvata unanimament, xorta mhiex riflessa fil-politika tal-Gvern.

Hu fl-interess ta’ Malta li l-impatti ambjentali tat-turiżmu, b’mod partikolari t-turiżmu tal-massa, jkunu indirizzati bis-serjetà, qabel ma jkun tard wisq. L-industrija tal-avjazzjoni teħtieġ li tkun issensitizzata b’miżuri ekonomiċi bħat-taxxi ambjentali biex tibda tirriforma ruħha.  Irridu nżommu quddiem għajnejna, li l-gżejjer Maltin, bħall-gżejjer kollha,  jkunu minn tal-ewwel li jintlaqtu meta jseħħu uħud mill-agħar konsegwenzi tal-bidla fil-klima: l-għoli fil-livell tal-baħar.

It-turiżmu m’għandux ċans li jeħlisha. In-natura mhux ser tiġiha ħniena miċ-ċirkustanzi partikolari tagħna. Tiġi taqa’ u tqum mill-konsegwenzi ekonomiċi. Tibqa’ għaddejja minn fuqna u tkaxkar kollox, kif tagħmel kullimkien!

ippubblikat fuq Illum : 9 t’April 2023

Tourism and climate change

Nature does not negotiate as to its impacts. At the appropriate natural time, pun intended, it unleashes its fury on all, without discrimination. This is illustrated on a regular basis with every major storm or natural calamity around the globe.

Climate change is like a ticking time bomb. It gets worse with every scientific report published. In March, yet another IPCC report sounded the warning that we are living on borrowed time. The signs are there staring us in the face. In practice they are ignored until another report is published and maybe another Climate Summit is held. Many promises relative to behavioural change are made, most being ignored. This cycle has been repeated every so often.

We need not go back many years. Just consider the local weather during the month of February 2023. The storm Helios hit the Maltese islands on 9 February 2023: in just 24 hours the recorded precipitation was more than double the monthly average for the month of February. The damage caused was considerable.

Yet some still dream that we, in Malta, should be exempted from the far-reaching radical action needed to tackle climate change. Labour MEP Cyrus Engerer, for example, was reported last week as feeling angered at the EU Commission “one size fits all” approach on climate action. He stated that island states should be exempted from climate change legislation. Engerer’s outburst was a reference to the Energy Taxation Directive which aims at reducing carbon emissions in particular through addressing the environmental impacts of aviation.

We all know that tourism to and from Malta is dependent on the aviation industry. Yet, instead of seeking ways to re-dimension it, thereby factoring-in climate change impacts into tourism policy, the nitwits at the Malta Tourism Authority have currently embarked on achieving targets to increase tourism to Malta to the 3 million mark.

Furthermore, a study on Malta’s tourism carrying capacity commissioned by the MHRA and carried out by Deloitte some months ago had identified that we would need close to 5 million tourists per year to make adequate use of the tourism beds available, both those existent as well as those in the pipeline, already approved for development!

Malta’s tourism policy targets have been planned as if there is no tomorrow. This keeps piling up the negative environmental impacts from large scale development projects in the pipeline, such as the Villa Rosa project spread over close to 48,000 square metres along the St George’s Bay coast.

To add insult to injury the Environmental Impact Assessment for the Villa Rosa project is buttressed by an economic analysis which endorses its economic viability.

Aviation has been a free rider for quite some time, being exempted from shouldering the impacts of the carbon emissions which it generates. The holiday will soon be over and as a direct result the aviation industry must take stock of the situation and shoulder the responsibility for its impacts. The polluter pays principle applies to the aviation industry and as a result to the tourism industry too. Like all other economic sectors, it must factor in its costings the environmental impacts which it generates: in technical jargon internalisation of environmental costs.

It will undoubtedly be painful. This is inevitable as it has been deliberately avoided for so long.

Some years back, in October 2019, Parliament in Malta approved a motion on the climate emergency. Unfortunately, the unanimously approved motion is not reflected in government policy since.

It is in Malta’s interest that the environmental impacts of tourism, particularly mass tourism, are contained before it is too late. The aviation industry must be prodded through economic means, such as environmental taxation, to restructure itself. Let us all remember that like all islands, the Maltese islands, will be among the first to suffer some of the worst repercussions of climate change: the increase in sea level.

Tourism will not be spared. Nature and natural forces will not consider our special situation or our economic considerations: it will roll over us as it did elsewhere!

published in The Malta Independent on Sunday: 9 April 2023

It-tibdil fil-klima: it-turiżmu mhux ser jeħlisha

Żmien il-biljetti tal-ajru bid-€10 spiċċa, qalilna Michael O’Leary, tar-Ryanair. Dan wara li sirna nafu matul dawn l-aħħar ġimgħat li fl-Unjoni Ewropeja, biex tkun implimentata l-inizjattiva l-ħadra (Green Deal), anke l-avjazzjoni teħtieġ li tagħti s-sehem tagħha billi tibda tinternalizza l-impatti ambjentali. Dan ifisser li l-ispiża riżultat tal-impatti ambjentali tal-avjazzjoni għandha tibda tkun inkluża fil-prezz tal-vjaġġ. Dan hu applikazzjoni diretta u prattika tal-prinċipju ambjentali li min iħammeg jeħtieġ li jħallas (polluter pays principle).

L-avjazzjoni ilha teħlisha billi kienet eżentata għal żmien twil milli terfa’ l-piż tal-impatti tal-emissjonijiet li tiġġenera. Issa dan ma jistax jibqa’ hekk. Din l-industrija ukoll trid tibda tagħti kont ta’ egħmilha. Bħas-setturi ekonomiċi l-oħra trid terfa’ l-piz tal-impatti ambjentali tagħha.  

Li min iħammeġ iħallas hu prinċipju ambjentali bażiku li jifforma parti integrali mill-liġi Ewropeja. Riżultat ta’ hekk dan iservi ta’ gwida għall-formolazzjoni tal-politika tal-Unjoni Ewropeja.  Sa mill-2004 dan il-prinċipju hu ukoll parti integrali mil-leġislazzjoni ambjentali Maltija. Anke fil-kaz tagħna dan il-prinċipju għandu jagħti direzzjoni ċara fil-formolazzjoni tal-politika Maltija.

Sfortunatament, minkejja li l-Parliament f’Malta approva mozzjoni li biha għaraf l-emerġenza klimatika, din id-dikjarazzjoni baqgħet fuq il-karta.  Ftit li xejn sar biex id-deċiżjonijiet meħtieġa riżultat tal-għarfien ta’ l-eżistenza ta’ din l-emerġenza jittieħdu. Hu diżappuntanti li wieħed minn dawk responsabbli biex mexxa l-quddiem din il-mozzjoni issa qed jgħid li l-azzjoni biex ikunu indirizzati l-impatti klimatiċi tal-avjazzjoni huma kontra l-interess nazzjonali. M’għandux idea x’inhu jgħid.

Ejja nkunu ċari:  bħala arċipelagu f’nofs il- Mediterran, il-gżejjer Maltin inevitabilment ikunu effettwati mill-istadji li jmiss tal-impatti tat-tibdil tal-klima, ċjoe l-għoli fil-livell tal-baħar.  Iz-zoni mal-kosta ilaqqtuha waħda sewwa, possibilment jispiċċaw taħt l-ilma, kollha jew kważi, skond kemm jogħla l-livell tal-baħar.  Dan japplika ukoll għall-infrastruttura kostali li tinkludi l-parti l-kbira tal-faċilitajiet turistiċi.

Hu fl-interess nazzjonali ta’ Malta li l-miri klimatiċi tal-2015 ta’ Pariġi jkun osservati u li jiġu  implimentati l-iktar kmieni possibli. Ma jagħmilx sens li nfittxu li nkunu eżentati. Bla dubju jkun hemm impatti konsiderevoli. Imma l-impatti  jekk naġixxu  biex nindirizzaw it-tibdil fil-klima huma ferm inqas mill-impatti li jkollna nħabbtu wiċċna magħhom jekk nibqgħu nippruvaw nevitaw ir-responsabbiltajiet  tagħna.

Tul is-snin, bla dubju, it-teknologija tkompli titjieb, u probabbilment li din tgħin biex jonqos il-piz tal-impatti.  It-tieni rapport ambjentali dwar l-avjazzjoni Ewropeja ippubblikat fl-2019 jiġbed l-attenzjoni li fiz-zona Ewropeja l-konsum medju tal-fuel fuq it-titjiriet kummerċjali naqas b’ 24 fil-mija bejn l-2005 u l-2017. Imma fl-istess żmien kien hemm żieda ta’ 60 fil-mija fil-kilometraġġ tat-titjiriet kummerċjali!

Din l-istatistika tiġbor fiha l-problema kollha: it-teknoloġija qed tnaqqas l-emissjonijiet għal kull kilometru tat-titjiriet, imma n-numru ta’ kilometri tal-vjaġġi qed jiżdied bil-kbir għax ħafna iktar nies qed jivvjaġġaw bl-ajru.  

Bħalissa għaddej dibattitu dwar taxxa fuq il-fjuwil tal-avjazzjoni. Din hi waħda mill-miżuri essenzjali u meħtieġa biex ikun possibli li sal-2030 u lil hinn il-gassijiet serra jonqsu b’55 fil-mija.  

Din l-inizjattiva għandha twassal biex il-prezz tal-biljett tal-ajru jkun jirrifletti l-ispiza reali, inkluż dik ambjentali ikkawżata mill-emissjonijiet.  Dan jista’ jseħħ jew b’żieda ta’ taxxa mal-prezz tal-biljett tal-ajru inkella billi dak li jkun jagħmel użu minn mezzi alternattivi ta’ transport.

Jekk wieħed jagħmel użu ta’ mezzi alternattivi ta’ transport it-taxxa tkun evitata u dan bil-konsegwenza li jkunu evitati ukoll l-impatti ambjentali tal-ivvjaġġar bl-ajru. Fl-Ewropa kontinentali dan jista’ jseħħ bl-użu tal-ferrovija li bosta drabi  hi alternattiva kemm effiċjenti kif ukoll iktar nadifa. Imma fil-kaz ta’ Malta u gżejjer oħra dan l-użu tal-alternattivi potenzjali hu limitat ħafna.  Dan iwassal għal żieda inevitabbli fl-ispiża biex dak li jkun jivvjaġġa bl-ajru u riżultat ta’ hekk jonqos in-numru kemm ta’ Maltin li jivvjaġġaw kif ukoll ta’ barranin (turisti) li jiġu Malta.

Għalkemm eventwalment jista’ jkun hemm xi konċessjonijiet raġjonevoli għal dawk li jgħixu fil-periferiji/gżejjer, it-turiżmu ma jistax jibqa’ jevita li jerfa’ l-piz tal-impatti tiegħu: dan hu meħtieġ biex isseħħ ġustizzja, kemm soċjali kif ukoll ambjentali!  Hu fl-interess ta’ Malta li l-impatt ambjentali tat-turiżmu, b’mod partikolari dak tal-massa, jkun indirizzat u ikkontrollat qabel ma jkun tard wisq. L-industrija tal-avjazzjoni teħtieġ li tkun imċaqalqa bi strumenti ekonomiċi bħat-taxxa ambjentali biex tirristruttura ruħha. Ejja niftakru li bħall-gżejjer kollha, Malta, flimkien mal-komunitajiet kostali, tkun minn tal-ewwel li ssofri l-agħar konsegwenzi tat-tibdil tal-klima: l-għoli fil-livell tal-baħar. It-turiżmu ma jeħlisiex. Il-klima mhux ser tikkunsidra l-posizzjoni partikolari ta’ Malta jew l-impatt fuq l-ekonomija: in-natura ma tiddiskriminax, tibqa’ għaddejja minn fuqna bħalma għamlet bnadi l-oħra fejn kaxkret kull ma sabet fin-nofs!

It-turiżmu qiegħed f’salib it-toroq. Jeħtieġ li b’mod urġenti jaddatta ruħu u jaddatta għall-impatti tat-tibdil fil-klima. Dan hu l-futur reali tat-turiżmu, mhux l-eżenzjoni mit-taxxi.

ippubblikat fuq Illum: 14 t’Awwissu 2022

Climate change: tourism will not be spared

The era of €10 air fares is over, warned Michael O’Leary, Ryanair boss. This follows the news in the past weeks that within the European Union, in order to implement the Green Deal, aviation must do its part by internalising its environmental costs. That is, environmental costs must be incorporated in the price of air fares. This is a direct and practical application of the polluter pays principle.

Aviation has been a free rider for quite some time, being exempted from shouldering the impacts of the emissions which it generates. The holiday is now over and as a direct result the tourism industry must take stock of the situation. Like all other economic sectors, it must factor in its costings the environmental impacts which it generates.

The polluter pays principle is a basic environmental principle which forms an integral part of the EU acquis: it guides EU policy. Since 2004 it also forms an integral part of Malta’s environmental legislation and consequently it should also guide the formulation of Maltese policy.

Unfortunately, notwithstanding the approval by Parliament of a motion declaring recognition of the climate emergency, this declaration is still a paper declaration. The necessary policies required to face this emergency have never been discussed, approved and acted upon. It is disappointing that a prime mover behind the climate emergency motion is now equating the required action to address aviation’s climate change impacts as being contrary to the national interest. He has no idea on the matter!

Let us be clear:  as an archipelago in the centre of the Mediterranean, the Maltese islands will be severely impacted by the next stages of climate change impacts, that is the rise in sea level. The coastal areas will be hard hit, possibly they will be wiped out or substantially reduced, depending on the extent of the sea level rise. This is also applicable for all the coastal infrastructure, which includes practically all tourism facilities.

It is in Malta’s national interest that the 2015 Paris climate goals are adhered to and implemented the soonest. Seeking exemptions is not on.  Obviously there will be considerable impacts. The impacts of acting to address climate change will however be substantially less if we act than if we continue avoiding our responsibilities. 

Over the years technology will undoubtedly improve, possibly reducing the burden. The second European Aviation Environment Report drawn up in 2019 by the European Union Aviation Safety Agency (EASA), the European Environment Agency (EEA) and Eurocontrol points out that within the European area, the average fuel consumption of commercial flights has decreased by 24 per cent over the period 2005-2017. However, over the same time frame there has been a 60 per cent increase in the kilometres flown by commercial flights!

This statistic frames the issue: technology is driving down the emissions per passenger kilometre, however the number of passenger kilometres has been on an exponential increase as more people are travelling by air.

Currently there is an ongoing debate regarding a tax on aviation fuel. This is one of the essential measures needed to enable the reduction of 55 per cent of greenhouse gas emissions by 2030 and beyond.

This initiative is aimed to ensure that the price of an air flight includes all costs, including the environmental costs caused by the resulting emissions. This can be carried out either by a tax on air travel or else through the use of alternative means of transport, as a result of which the tax can be avoided legally, with the resultant decrease of the environmental impacts. In mainland Europe the use of trains is many a time a good alternative for air travel not just due to its efficiency but also in generating less environmental impacts. In the case of Malta and other islands the potential use of alternatives is very limited. This leads to an inevitable increase in the cost of air travel and the consequential decrease in air travelling, both incoming and outgoing.

Although there may eventually be some reasonable concessions for those who live on isolated islands, tourism cannot keep avoiding its own environmental impacts: this is what social and environmental justice demands! It is in Malta’s interest that the environmental impacts of tourism, particularly mass tourism, is contained before it is too late. The aviation industry must be prodded through economic means, such as environmental taxation, to restructure itself. Let us all remember that like all islands, Malta, together with coastal communities, will be the first to suffer some of the worsts repercussions of climate change: the increase in sea level. Tourism will not be spared. The climate will not consider our special situation or our economic considerations – nature does not discriminate: it will roll over us as it did elsewhere!

Tourism is at a crossroad. It needs to urgently adapt to the impacts of climate change. This is tourism’s future, not tax exemptions.

published in The Malta Independent on Sunday : 14 August 2022

Emerġenza Klimatika: l-impatt tal-karozzi u l-avjazzjoni

Temperaturi rekord, li f’ħafna każi jaqbżu l-40 grad Celsius, nirien qerrieda u nixfa f’diversi pajjiżi. Din hi l-aħbar ewlenija mal-Ewropa kollha f’dawn il-ġranet. Din il-mewġa ta’ sħana mhiex xi sorpriża.  

Rapport mill- Joint Research Station tal-Unjoni Ewropeja li kien ippubblikat iktar kmieni din il-ġimgha, intitolat  Drought in Europe July 2022, jemfasizza li parti sostanzjali mit-teritorju tal-Unjoni Ewropeja hu soġġett għal nixfa li f’numru ta’ każi ilha tinġemgħa. Din hi in-normalità l-ġdida!

Il-klima ta’ bħalissa għandha impatt negattiv fuq l-agrikultura fl-Ewropa kollha. L-uċuħ tar-raba’ ser jirrendu ferm inqas. Fl-Italja, ġara tagħna, fuq it-TV rajna  il-livell tal-ilma tax-xmara Po li hu ferm iktar baxx mis-soltu: hemm metri inqas. L-esperti qed jgħidu li l-volum preżenti tal-ilma tax-xmara hu madwar 80 fil-mija inqas mis-soltu. Nofs l-irziezet Taljani għandhom problemi kbar ikkawżati min-nixfa u t-temperaturi għoljin li qed jiffaċċaw.

Dan m’hu xejn ġdid għall-biedja f’Malta. Ilna niffaċċjaw dawn il-kundizzjonijiet. In-nuqqas tal-ilma hi xi ħaġa normali f’Malta, in-nixfa, imma, qed issir ukoll iktar spissa. Imbagħad jiġu mumenti fejn jinfetħu s-smewwiet Ii jgħarrqu kull m’hawn b’għargħar li jkaxkar kollox.

Il-klima ilha żmien tinbidel ftit ftit u dan riżultat tal-istil ta’ ħajja li qed ngħixu. In-natura ilha żmien tagħtina s-sinjali li ma nistgħux nibqgħu għaddejjin kif aħna. Imma kontinwament ninjorawha. Riżultat ta’ hekk issa għandna din l-emerġenza klimatika, li, ġibniha b’idejna.

L-emerġenza klimatika issa hi rejaltà u hi parti integrali mill-ħajja tagħna. Biex nindirizzawha irridu nibdew nagħtu kaz dak li qed tgħidilna n-natura. Hu meħtieġ  li dan kollu jkun rifless fil-politika li tħares fit-tul. Speċifikament nistennew li l-politika li ma mhiex kompatibbli ma dak meħtieġ biex nindirizzaw it-tibdil fil-klima tkun indirizzata b’mod immedjat.  

Malta m’għandiex industrija li tagħti xi kontribut kbir għat-tibdil fil-klima. Il-problemi ewlenin fil-kaz tagħna ġejjin mit-trasport: mill-karozzi u mill-ajruplani.

In-numru ta’ karozzi fit-toroq għadu qed jiżdied kontinwament. Ix-xogħolijiet konnessi mat-titjib fl-infrastruttura tat-toroq qed isiru bl-iskop uniku li t-toroq ikunu jifilħu għal iktar karozzi. Dan ikompli jżid mal-problema. Il-konġestjoni tat-traffiku tonqos naħa u tiżdied band’oħra! Minkejja l-ħafna kliem sabiħ ma hemmx ir-rieda politika li l-kontribut  tal-karozzi għat-tibdil fil-klima jkun indirizzat.

Il-qalba tal-karozzi għall-elettriku, waħedha, mhux ser issolvi l-problema. L-emissjonijiet jibdew jonqsu fit-toroq u jiċċaqalqu għas-sors tal-elettriku li nużaw biex niċċarġjaw il-batteriji. L-enerġija rinovabbli li qed niġġeneraw hi ta’ kwantità insinifikanti!

Parti mill-problema nesportawha lejn Sqallija billi nużaw l-interconnector, li flok wieħed issa hu ippjanat li jkollna tnejn. B’hekk inkomplu inżidu  d-dipendenza tagħna għall-ħtiġijiet enerġetiċi.

Flimkien mal-qalba tal-karozzi għall-elettriku irid isir sforz ġenwin biex jonqsu sostanzjalment il-karozzi mit-toroq tagħna. Iċ-ċokon tal-gżejjer Maltin jagħmilha iktar possibli li nindirizzaw id-dipendenza tagħna fuq il-karozza u li din tkun sostitwita bi transport pubbliku effiċjenti. Kważi kullimkien jista’ jintlaħaq b’faċilità.

F’ Ottubru t-trasport pubbliku ser ikun b’xejn. Dan waħdu mhux biżżejjed: jinħtieġ trasport pubbliku li jkun effiċjenti.  Hu biss meta t-trasport pubbliku jkun alternattiva tajba li jkun jagħmel sens għall-gvernijiet li jibdew il-proċess biex jonqsu b’mod sostanzjali l-karozzi mit-toroq tagħna.

Biex nindirizzaw l-impatti tal-avjazzjoni l-istorja hi iktar ikkumplikata.  Id-dibattitu kurrenti dwar taxxa fuq il-fuel tal-avjazzjoni, kif diġa ġie emfasizzat, ser ikollu impatt sproporzjonat fuq il-gżejjer periferali fl-Unjoni Ewropeja. Imma l-problema hi waħda reali u teħtieġ li tkun indirizzata bla iktar dewmien.

Il-qalba tal-argument fid-diskussjoni li għaddejja hi dwar l-impatt ta’ taxxa fuq il-fuel tal-avjazzjoni fuq it-turiżmu. Mhux biss it-turiżmu lejn il-gżejjer Maltin, imma dak lejn kull rokna tal-Unjoni Ewropeja. Ilkoll kemm aħna naċċettaw il-prinċipju ambjentali bażiku li min iħammeġ jeħtieġ li jħallas (polluter pays principle) li illum il-ġurnata jifforma parti kemm mill-liġi Ewropeja kif ukoll minn dik Maltija.  Anke it-turiżmu għandu jerfa’ l-piż tal-impatti li jiġġenera, in partikolari l-impatti ambjentali tiegħu. Dak hu l-iskop tat-taxxa proposta fuq il-fuel tal-avjazzjoni.

Wasal iż-żmien li t-turiżmu ukoll jibda jirristrittura ruħu u jibda jagħti każ tal-impatti ambjentali tiegħu. Bl-emerġenza klimatika wara l-bieb ma jagħmilx sens li nibqgħu għaddejjin bit-tkaxkir tas-saqajn.

Żommu quddiem għajnejkom li l-gżejjer u l-komunitajiet mal-kosta jaqilgħu l-ikbar daqqa meta jibdew jiżdiedu l-impatti tat-tibdil fil-klima, billi jibda jgħola l-livell tal-baħar.  Xi gżejjer u uħud mill-komunitajiet mal-kosta l-anqas biss jibqgħu jeżistu.

Man-natura ma tistax tinnegozja, trid tbaxxi rasek!

ippubblikat fuq Illum: 24 ta’ Lulju 2022

Climate Emergency: addressing car and aviation impacts

Record breaking temperatures, in many cases exceeding 40 degrees Celsius, fires raging across a multitude of countries and drought, is the current news all over Europe. The current heatwave was not unexpected.

The European Union’s Joint Research Station in a report published earlier this week, entitled Drought in Europe July 2022, reports that a substantial portion of EU territory is exposed to warning levels of drought, or even worse. This will soon be the new normal!

The current climate will severely impact agriculture all over Europe. The impact on crop yields will be substantial. In neighbouring Italy, we have witnessed on TV the level of the waters of the river Po being several metres lower than usual: its current capacity is 80 per cent down on what’s normal at this time of the year. Fifty per cent of Italian farms are at risk, devastated by drought and high temperatures.

All this is nothing new for Maltese agriculture. We have been there before, at times due to prolonged drought, at others as a result of havoc creating floods which are increasing in frequency.

The climate has been slowly changing over the years, reacting to the changing human behaviour. Nature has been reacting slowly, signalling time and again that it will not be subdued.  Nature’s signals have been repeatedly ignored: as a result, we are now faced with a climate emergency.

The Climate Emergency is now a reality which is an integral part of our daily life. Addressing it would signify that we start taking note of nature’s signals and act accordingly. It stands to reason that this should be reflected in our country’s long-term policies. Specifically, one would expect that policies which are incompatible with responsible action to address climate change, are immediately addressed.

Malta has no heavy industry which contributes to climate change.  Our major contributor to climate change is transport, specifically road transport and aviation.

The number of cars on the roads is continuously increasing. Road infrastructure improvements taken in hand are intended to increase the capacity of Maltese roads and consequently are and will continue to add to the problem. Traffic congestion is being shifted from one area to another. Notwithstanding the political rhetoric, there is clearly no political will to act and address the contribution of road transport towards climate change.

Electrification, on its own, will not solve the problem. It will rather shift emissions from our roads to the source of electricity used in charging our cars. The renewable energy we generate is not sufficient to cater for our needs, in particular if we have to also cater for a complete electrification of our car fleet.

Part of the problem will be exported to the Sicilian mainland through the submarine energy cables and will be serve to increase our energy dependency.

Electrification of our roads must be coupled with a drive to substantially reduce cars from our roads. The relative smallness of the Maltese islands makes it much easier than elsewhere to substitute our car dependency with an efficient public transport. Almost everywhere is within easy reach.

Come October public transport will be free of charge. This must be coupled with an effort to increase its efficiency and reliability. It is only when public transport is a suitable alternative that it makes sense for governments to start a campaign to substantially reduce cars from our roads.  

Addressing the impacts of aviation is more complicated. The current debate on an aviation fuel tax, as pointed out by various political observers, will impact the peripheral islands within the EU in a disproportionate manner. At the end of the day some solution will have to be found to this aspect of the problem, without further delay.

The crux of the issue, however, is the impact of such an aviation fuel tax on tourism, not just tourism directed towards Malta but that directed to all areas within the EU. All of us accept the basic “polluter pays principle” which is enshrined not only in EU legislation but also in local laws and regulations. Even tourism should internalise its environmental costs. That is the purpose of the proposed aviation fuel tax.

It is time that the tourism industry starts its much-delayed restructuring. With the climate emergency on our doorstep there is no purpose in delaying any further.

Kindly keep in mind that islands and coastal communities will be the worst hit when the impacts of climate change increase substantially through a sea-level rise. Some islands, as well as a number of coastal communities, as a result, will simply cease to exist.

One cannot bargain with nature; you have to follow its instructions!

published on The Malta Independent on Sunday : 24 July 2022

Turiżmu li jagħti kas lin-nies

Id-dibattitu dwar l-impatti tat-turiżmu hu wieħed li ma jispiċċa qatt. X’impatti soċjali u ambjentali huma ġustifikabbli minħabba l-gwadann ekonomiku tat-turiżmu? Ir-riżorsi tal-pajjiż, fi ftit kliem x’numru ta’ turisti jifilħu?

Iktar kmieni din il-ġimgħa, Tony Zahra, President tal-MHRA (l-Assoċjazzjoni Maltija tal-Lukandi u r-Restoranti) kien kritiku dwar in-numru ta’ turisti u l-impatt tagħhom. Kien rappurtat li qal li n-numru ta’ turisti li qed jiġu Malta kien qed jikber wisq. Emfasizza li l-pajjiż ma jiflaħx għall-impatti li jiġġeneraw daqshekk turisti. L-interess ta’ Tony Zahra fit-turiżmu dejjem kien limitat għall-impatt fuq dawk li joperaw il-lukandi: fejn Zahra għandu l-interessi finanzjarji tiegħu. Għadni qatt ma smajt lill- MHRA u lil Tony Zahra, per eżempju, jinkoraġixxu l-agri-turiżmu, u l-importanza ta’ dan (kieku jsir sewwa) biex jiddiversifika b’mod sostenibbli l-prodott turistiku Malti.

Kważi simultanjament għall-kummenti ta’ Tony Zahra, l-Istitut tal-Università ta’ Malta dwar il-Gżejjer u l-Istati Żgħar (The Islands and Small States Institute) ippubblika studju tal-Professuri Lino Briguglio u Marie Avellino, intitolat : Has overtourism reached the Maltese Islands?

Fl-istudju tagħhom, Briguglio u Avellino jagħtu daqqa t’għajn u jidentifikaw dak li għaddej fit-turiżmu u jidentifikaw l-argumenti kritiċi li qed ikunu żviluppati dwar il-materja. Turiżmu li qed jikber iżżejjed (overtourism) u l-biża’ mit-turiżmu (tourismphobia) huma termini li qed jintużaw bi frekwenza li qed tiżdied biex jiddeskrivu l-impatti soċjali negativi li qed jiżviluppaw bħala riżultat ta’ turiżmu li qed jikber kważi bla rażan. Kien fl-2008 li l-antropologu Katalan Manoel Delgado ddeskriva it- turistofobia bħala taħlita ta’ stmerrija, nuqqas ta’ fiduċja u tmaqdir tat-turiżmu.

Fl-istudju ta’ Briguglio u Avellino hu analizzat stħarriġ li għalih, 51% ta’ dawk li wieġbu qalu illi ma jixtiqux jaraw iktar turisti fil-belt jew raħal tagħhom. L-awturi jinterpretaw dan bħala li jindika li t-turiżmu f’Malta kiber wisq (overtourism), avolja jqisu li l-kampjun ta’ dawk li wieġbu l-istħarriġ hu ftit dgħajjef minħabba li mhux rappresentattiv b’mod adegwat.

Fost l-affarijiet li qed jikkontribwixxu għall-iżvilupp ta’ din il-biża mit-turiżmu hemm il-pressjonijiet soċjali u l-impatti ambjentali (kemm skart b’mod ġenerali kif ukoll il-kontribut għal attività esaġerata tal-industrija tal-kostruzzjoni), konġestjoni tat-traffiku, storbju, it-theddida tat-telf tal-identità kulturali u konflitti soċjo-kulturali.

L-MHRA, kif indika Tony Zahra, tidher li hi tal-istess fehma, avolja Zahra tkellem b’mod ġenerali u evita li jitkellem fid-dettall. L-interess tiegħu, wara kollox, hu l-impatt fuq il-but tal-membri tal-MHRA.

L-istudju ta’ Briguglio u Avellino jemfasizza l-ħtieġa li l-politika dwar it-turiżmu għandha tfittex li tindirizza l-impatti negattivi tal-industrija. Dan mhux biss biex tkun indirizzat il-kwalità tal-ħajja tar-residenti lokali imma ukoll biex l-esperjenza tat-turist tkun waħda aħjar u awtentika. It-triq ‘il-quddiem, jgħidulna Briguglio u Avellino, hi d-demokratizzazzjoni tal-iżvilupp turistiku u dan billi jkun inkoraġġit l-impenn tar-residenti milquta fil-komunitajiet tagħna. L-awturi ma jidħlux f’dettall biex jispjegaw dan kollu x’jista’ jfisser. Għandna nifhmu, iżda, li l-proċess tat-teħid tad-deċiżjonijiet kollha li jikkonċernaw l-iżvilupp tat-turiżmu għandhom ikunu soġġetti għal skrutinju pubbliku kontinwu. Dan m’għandux ifisser biss is-sehem tar-residenti milquta f’dan l-iskrutinju imma fuq kollox li dak li jgħidu jkun rifless fid-deċiżjonijiet li jittieħdu.

Permezz tad-demokratizzazzjoni tal-iżvilupp turistiku, hu iktar possibli li l-interessi u aġendi konfliġġenti fit-turiżmu jkunu indirizzati. Bħala riżultat ta’ dan, l-imprenditur li jħares lejn il-qliegħ immedjat ikollu jiffaċċja r-realtajiet soċjali u l-impatti ambjentali u kulturali tal-ħidma tiegħu. Bħalissa l-operaturi turistiċi jimpalaw il-profitti u aħna, l-bqija, ndewwu l-feriti soċjali, kulturali u ambjentali li jkunu ħolqu b’ħidmiethom.

It-turiżmu mhiex attività li issir f’bozza. Isseħħ f’komunità magħmula min-nies li għandhom ikollhom l-assigurazzjonijiet kollha neċessarji li l-kwalità tal-ħajja tagħhom mhux ser taqla’ daqqa l-isfel bħala riżultat. It-turiżmu mhux dwar numri ta’ turisti, miljuni ta’ ewro li jintefqu inkella dwar il-kontribut lejn il-Prodott Gross Nazzjonali. Hu ukoll dwar il-kwalità tal-ħajja tagħna lkoll.

It-turiżmu sostenibbli huwa primarjament dwar in-nies u mhux dwar il-profitt. Stennejna iktar minn biżżejjed biex dawk li huma effettwati jkunu assigurati li l-ħajja tagħhom ma tibqax imtappna minn dawk li jaraw biss il-flus. Biex dan iseħħ ma hemm l-ebda alternattiva għajr li l-iżvilupp turistiku jkun demokratizzat.

 

Ippubblikat fuq Illum: il-Ħadd 11 t’Awwissu 2019

The democratisation of tourism

The debate on the impacts of tourism is never-ending. To what extent does the economic impact of tourism justify its social and environmental impacts? What is the carrying capacity of our islands, that is, what is the number of tourists with which our resources can reasonably cope?

Earlier this week, Tony Zahra, President of the Malta Hotels and Restaurants Association (MHRA) sounded the alarm: he was reported as saying that the number of tourists visiting Malta was too high. He emphasised that it is substantially exceeding the limits of what the country can take sustainably. Tony Zahra’s interest in tourism is limited to the impacts on hotels and hoteliers, his bread and butter. I have yet to hear the MHRA and Tony Zahra advocating agri-tourism, for example, and its importance in diversifying Malta’s tourism product sustainably.

Almost simultaneously The Islands and Small States Institute of the University of Malta published a Paper authored by Professors Lino Briguglio and Marie Avellino, entitled: Has overtourism reached the Maltese Islands?

In their Paper Briguglio/Avellino skim though the issues, identifying the trends and an ever-growing literature on over-tourism. “Over-tourism” and “tourismphobia” are increasingly used as terms to describe the emergence of social discontent with the pressures linked to tourism growth. It was way back in 2008 that  the Catalan anthropologist Manoel Delgado had described turistofobia as a mixture of repudiation, mistrust and contempt for tourists.

In a survey which is discussed in the Briguglio/Avellino paper, 51 per cent of respondents said that they did not want to see more tourists in their town or village. The authors interpret this as indicating the existence of over-tourism in the Maltese islands, even though they consider the sample of respondents as being weak and not adequately representative.

Among the issues contributing to this developing tourist phobia are social discomfort, environmental degradation (including both generation of waste and excessive construction activity), traffic congestion, noise, the loss of cultural identity and socio-cultural clashes.

The MHRA, as indicated by its President Tony Zahra, seems to be on the same wavelength although Tony Zahra limits himself to speaking in general terms, as his primary interest is the financial bottom-line of MHRA members.

The Briguglio/Avellino paper points at the need for tourism policy to consider mitigating the negative impacts of tourism. This could address not just the well-being of the local residents but also the tourist experience. The democratisation of tourism development through encouraging the active participation of the residents suffering the impact in our communities, opine Briguglio/Avellino, could be the way forward. The authors do not go in detail as to what the “democratisation of tourism development” would actually mean. It is, however, understood that the decision-making process of tourism development should be subjected to more public scrutiny by the community suffering from the impact and, that the views of the community are not only heard but acted upon.

Through the democratisation of tourism development, the conflicting interests and agendas involved in tourism must be addressed. As a result, the short-term gains of tourism entrepreneurs would be compelled to face the reality of social responsibility, as well as cultural and environmental costs. So far, the tourism operators pocket the profits and we, the rest, face the impacts.

Tourism is not an activity that happens in a vacuum. It takes place in a community of persons, who should be assured that their quality of life is not impacted negatively upon as a result of the experience. Tourism is not just about numbers of tourists, or the millions of euros spent or a contribution to the Gross National Product: it is also about our quality of life.

Sustainable tourism is primarily about people – not about profit! Is it not about time that those feeling the impacted are involved in ensuring that their lives are not made miserable by others whose vision is limited to euros on the horizon?

The democratisation of touristic development is the only way forward.

 

published on the Malta Independent on Sunday: 11 August 2019

Bejn prezz u valur

Kien Oscar Wilde li madwar mitt sena ilu kiteb li hawn uħud li jafu l-prezz ta’ kollox imma m’għandhomx l-iċken idea tal-valur ta’ dak li hemm madwarhom. Illum l-affarijiet huma ferm iktar soffistikati minn hekk. Għandna studji kkumplikati li janalizzaw il-benefiċċju miksub ikkomparat mal-infieq li jsir u studji dwar impatti ta’ kull xorta li bihom tista’ tipprova tiġġustifika dak li trid, dejjem sakemm tkun ippreparat biex tħallas minn imnieħrek għal dan il-privileġġ.

Illum il-ġurnata prattikament kollox hu ridott għal valur monetarju. Meta nitkellmu dwar spiża, prattikament kulħadd jifhem nefqa f’termini ta’ flus. Li titkellem dwar spiża ambjentali jew spiża soċjali donnu li hi xi ħaġa stramba, qisu diffiċli biex tinftiehem.

L-Assoċjazzjoni tal-Iżviluppaturi Maltin dejjem trid iktar. B’pariri minn xi professjonisti, inkluż eks uffiċjali anzjani tal-ippjanar, issa l-iżviluppaturi qed jippreżentaw it-talbiet tagħhom billi jilgħabuha tal-vittmi tar-regolamentazzjoni. Imma fis-sustanza t-talbiet tagħhom huma dejjem l-istess: biex jimmassimizzaw il-frott tar-rebgħa.

Kważi fl-istess ħin sirna nafu li l-Assoċjazzjoni Maltija tal-Ilma żarmat. Okkazjoni bħal din hi dejjem waħda ta’ dieqa. Imma r-realtà tibqa’ li f’Malta hawn ftit wisq attivisti ambjentali f’numru ta’ għaqdiet ambjentali li mhux wieħed żgħir. Forsi l-għaqdiet ambjentali jirrealizzaw illi l-multiplikazzjoni tagħhom ma tagħmilx ġid lill-kawża li jmexxu l-quddiem. Lanqas ma jagħmel ġid li dawn l-għaqdiet iħarsu lejn il-konsulenti tal-iżviluppaturi l-kbar huma u jfittxu tmexxija ġdida. Il-kredibilità tagħhom, naħseb, li tista’ tieħu daqqa ta’ ħarta.

Il-ħarsien tal-ambjent hu għadma iebsa. Bosta ma jirrealizzawx li l-kwalità tal-ħajja tagħna jiddependi minn din il-ħidma. Ir-riżultati tal-ħidma favur il-ħarsien tal-ambjent, jew in-nuqqas tagħha, jidhru ġeneralment fuq tul ta’ żmien, ma jidhrux malajr. Dan inevitabilment iwassal biex ma tidhirx b’mod ċar ir-rabta bejn il-kawża u l-effett u bħala  konsegwenza ma jkunx hemm biżżejjed interess f’dak li qed jiġri, sakemm ikun tard wisq.

Illum bosta qed jirrealizzaw x’inhuma l-impatti konsiderevoli tal-ezerċizzju ta’ razzjonalizzazzjoni tal-art li nieda l-Gvern immexxi minn Lawrence Gonzi fl-2006 li bħala riżultat tiegħu madwar żewġ miljun metru kwadru ta’ art madwar dawn il-gżejjer saru tajbin għall-iżvilupp mil-lum għal għada. Ftit jiftakru li l-Partit Laburista, dakinnhar, kien ħa posizzjoni kontra l-proposta ta’ razzjonalizzazzjoni u kien anke ivvota kontra tagħha fil-Parlament. Illum il-ġurnata, imma, l-Partit Laburista fil-Gvern ħalla kollox kif kien, għax, wara kollox, hu komdu li meta kkritikat tkun tista’ twaħħal f’ ta’ qablek u b’wiċċ ta’ qdusija artifiċjali tiddikjara li ma tista’ tagħmel xejn, għax sadanittant hemm min laħaq rabba’ l-ġust!

Din l-aħħar manuvra tal-Assoċjazzjoni tal-Iżviluppaturi li jilgħabuha tal-vittmi mhiex xi ħaġa ġdida. Kif spjega dak li kien Direttur tal-Ippjanar, u li illum mid-dehra hu konsulent tal-Assoċjazzjoni, l-Perit Stephen Farrugia, l-proposta tinvolvi tpartit ta’ arja f’żoni ta’ konservazzjoni urbana ma drittijiet ta’ żvilupp iktar vantaġġjuż xi mkien ieħor. Bażikament it-talba tal-Assoċjazzjoni hi biex il-membri tagħha jkunu kkumpensati għar-restrizzjonijiet fiż-żoni ta’ konservazzjoni urbana kif ukoll fil-konfront ta’ bini protett. Kif intqal f’artiklu ippubblikat iktar kmieni din il-ġimgħa mill-President tal-Assoċjazzjoni Sandro Chetcuti t-talba hi biex dak li mhux jitħallew jiżviluppaw jibqa’ għandhom bi dritt li jkun trasferit fuq art oħra fejn ma hemmx l-istess restrizzjonijiet. S’issa ma ippubblikawx dettalji imma hu ovvju li l-proposta qed tfittex li jinħolqu ammont sostanzjali ta’ drittijiet ta’ żvilupp li jkompli jżid mal-madra li diġa hawn.

L-Assoċjazzjoni bil-proposta tagħha qed tmur kontra dak li hu bażiku fl-ippjanar tal-użu tal-art għax qed tassumi b’mod żbaljat li kull sid ta’ propjetà għandu dritt ugwali biex jiżviluppa rrispettivament mil-livell ta’ protezzjoni applikabbli. Hi proposta li tfisser biss taħwid, iktar milli diġa hawn.

X’baqa’ jiġri?

Ippubblikat fuq Illum : 24 ta’ Marzu 2019

Knowing the price of everything but the value of nothing

It was Oscar Wilde who over 100 years ago coined the expression on “knowing the price of everything but the value of nothing”. Today matters are more sophisticated, with “cost benefit analysis” and impact studies of all sorts which seek to justify practically anything, as long as you can pay for the privilege.

Reducing everything to a monetary value seems to be the order of the day. When we speak of costs, we are only understood as having spoken about financial outlays. Environmental costs or social costs seem to be something out of this world: apparently, they are so difficult to comprehend.

The Malta Developers Association wants more. With advice from professionals, including former senior land use planning regulators, they are now sugar-coating their demands. Essentially, however they are still making the same point: they are seeking to maximise the fruits of greed.

Almost simultaneously, we get to know that the Malta Water Association has closed shop. It is always a sad day when an eNGO disbands, but the reality is that we have too few environmental activists and too many environmental organisations on this little rock. It is about time that all environmental NGOs come together, as the proliferation of eNGOs is not doing the environment lobby any good. Nor is it helpful to the environment cause to co-opt former advisors of mega-developers to lead eNGOs. Credibility may, in my view, be at stake.

Protecting the environment is a tough job because not many realise that our quality of life is dependent on it. The results of environment protection – or the lack of it – are generally only evident in the long term as they are not easily identifiable immediately. This inevitably leads to a lack of connection between cause and effect and consequently to a lack of interest in the issues which matter, until it is too late.

Today, many people are realising the considerable impacts of the rationalisation exercise on land use embarked upon by the Lawrence Gonzi administration in 2006, as a result of which around two million square metres of land spread around the Maltese islands became suitable for development overnight. Few remember that, at the time, the Labour Party had then taken a stand against the proposal, even voting against it in Parliament. Today, however, Labour leaves the rationalisation proposals in place because, when faced with rampant over-development, it is most convenient to be able to continuously shift the blame on your predecessors, sanctimoniously declaring that you cannot do anything about it, as, in the meantime, vested rights have taken root!

The latest MDA land use planning gimmick is a well-known strategy of playing the role of the victims. As explained by the former Director of Planning – now apparently a consultant to the Association, architect Stephen Farrugia – this MDA proposal will involve trading in airspaces in urban conservation areas in order to acquire more advantageous planning rights elsewhere instead. Basically, it is a request by the MDA for its members to be compensated for planning restrictions in Urban Conservation Areas as well as in respect of limitations on the potential development of protected buildings. The MDA seeks the possibility, as stated earlier in an article published this week by its President Sandro Chetcuti, to transfer the potential unused gross floor area from buildings whose development is restricted to areas where it is not. The details are not yet out but it is obvious that this proposal seeks to create a substantial amount of development rights which will further increase the unbridled development to which we have become so accustomed to.

The MRA proposal negates the very basics of land use planning as it assumes that every property owner has an equal right to develop, irrespective of the level of protection afforded to specific properties. In practise the MDA proposal will signify deregulation and the sooner it is shot down, the better.

What next?

published in The Malta Independent on Sunday – 24 October 2019